طی یادداشتی مطرح شد؛
ال نینو چگونه به ایران می رسد؟
حیوان خانگی: معاون آموزش جمعیت هلال احمر خوزستان جزئیاتی از ال نینو و تاثیر آن بر تعدد سوانح طبیعی به ویژه سیل های خارج از فصل و خشکسالی ارائه نمود.
به گزارش حیوان خانگی به نقل از مهر، «ال نینو» یک تغییر یا پریشانی سیستم جو و اقیانوس در عرصه استوایی یا حاره ای اقیانوس آرام است. ال نینو چگونه به ایران می رسد و چگونه بر تعدد سوانح طبیعی به ویژه سیل های خارج از فصل و خشکسالی اثر می گذارد؟ آیا ال نینو بحران در هم تنیدگی سوانح را تشدید می کند؟ جمعیت هلال احمر برای پیشگیری چه می تواند بکند؟ یادداشت مجتبی طحان، معاون آموزش جمعیت هلال احمر خوزستان که در زیر آمده است؛ شناختی به خواننده می دهد تا به پاسخ این سوالات نزدیک شود.
رویدادهای مهم دهه های اخیر جهان از نظر سیاسی، اقتصادی، اجتماعی، جغرافیایی و انسانی نشان میدهد که جوامع بشری پیوسته دستخوش حوادث طبیعی یا تمایلات مخرب انسان ها که موجب بروز بحران های مختلف می شود، بوده است. روزی نیست که اخبار مربوط به بحران های کوچک و بزرگ که در گوشه و کنار دنیا رخ می دهد، در وسایل ارتباط جمعی منعکس نشود؛ این بحران ها ممکنست تا آنجا جلو برود که اعتبار و منافع داخلی و خارجی جوامع و کشورها را مورد تهدید قرار دهد. باتوجه به رشد سریع تغییرات اقلیمی در سالهای اخیر که سبب بروز حوادث و بلایای مختلفی همچون سیل، خشکسالی، ریزگردها و ذرات معلق، حریق های گسترده، برف و کولاک شدید، گرمای طاقت فرسا و موراد دیگر شده است، زنگ خطر را برای کشورهای سراسر گیتی و جوامع مختلف به صدا درآورده و در این بین، تعدادی از کشورهای توسعه یافته نیز در برخورد با این حوادث، کارهای تأثیرگزاری را انجام داده اند.
«ال نینو» که اینروزها به باردیگر به بحث داغی در میان مردم، رسانه ها و دستگاه های مختلف بدل شده است، یکی از پدیده های خاص و شگفت کره زمین می باشد که تحقیقات مختلفی بر روی آن انجام شده است. در حقیقت ال نینو یک تغییر یا پریشانی سیستم جو و اقیانوس در در عرصه استوایی یا حاره ای اقیانوس آرام است که بیشتر در سواحل غربی آمریکای جنوبی و نزدیک به خط استوا اتفاق می افتد. این پریشانی یا تغییر می تواند تأثیرات بسیار زیادی بر حیات موجودات زنده در اکوسیستم های خشکی و آبی داشته باشد. این اثرات می تواند شامل مرگ صدها هزار مرغ دریایی به سبب کم شدن ماهی های کولی که این ماهی ها نیز به سبب گرم شدن آب سواحل غربی آمریکا و کم شدن مواد غذایی، از بین می روند در آلاسکا، آتش سوزی جنگلها در اندونزی و استرالیا، کاهش صید آبزیان و طغیان رودخانه ها خصوصاً در پرو و اکوادور باشد. به عنوان مثال تأثیر ال نینو در کالیفرنیای جنوبی و مکزیکو به شکل افزایش طوفان ها و بارندگی های شدید ردیابی شده است، در صورتیکه شمال استرالیا آب و هوایی خشک و کم باران را تجربه می کند. دست کم در عرض های پایین جغرافیایی عمده آن چه که تغییر اقلیم انگاشته می شود، به واقع همان تأثیر پدیده ال نینیو است. مستندات نشان میدهد که در پنجاه سال قبل بسامد وقوع خشکسالی در جهان بطورکامل با وقوع ال نینو منطبق است. شاید حتی بتوان بخش قابل توجهی از خشکسالی های اخیر خاورمیانه را به ال نینو نسبت داد. نشانه های آشکاری می گویند که افزایش ۲۲ درصدی مناطق فوق خشک جهان که در قرن بیستم رخ داده، عمدتا تحت تأثیر فعالیت ال نینیو در دهه هشتاد بوده است. تحقیق دیگری می گوید که دو منشأ عمده، موجب بارندگی در خاورمیانه، غرب اقیانوس هند و شرق دریای سرخ است و این دو منبع مهم به شدت تحت تأثیر ال نینیو قرار دارند. مطالعات انجام شده نشان داده است که اثر ال نینو در ایران نیز محسوس است به این معنا که در سال پس از ال نینو، سراسر ایران به جز برخی از مناطق کشور، میانگینِ دمای بالاتر از میانگین ۳۰ ساله و بارندگی کمتر از میانگین ۳۵ ساله داشته است. ال نینو را نباید بصورت یک اتفاق ساده دانست، بلکه زنجیره ای از اتفاقات و وقایع مرتبط به هم است که از اقیانوس آرام شروع و اثرات مستقیم آن عمدتا در اطراف خط استوا و کشورهای منطقه استوا (مانند شیلی، مکزیک، آرژانتین، اندونزی، مالزی، گینه، جنوب هند و …) مشاهده می شود، اما اثرات غیر مستقیم یا جانبی آن بر تمام دنیا همچون کشور ما ایران هم محسوس است.
در حقیقت اثرات این پدیده شامل تأثیرات اجتماعی، اقتصادی و زیست محیطی می باشد که خود این اثرات باتوجه به شدت و استمرار به طور ضعیف، متوسط و قوی دسته بندی می گردند. به طور مثال ال نینوی سال ۱۹۹۷-۹۸ موجب مرگ ۲۳۰۰۰ نفر گردید. نگاهی متفاوت فارغ از این که پدیده ال نینو موجب بروز تغییرات متفاوت اقلیمی و خصوصاً سرمای شدید در جهان و به تبع آن در کشور ما ایران شود، بروز و یا عدم حدوث آن، توجه ما را به مفاهیمی مهم و حیاتی جلب می کند که در سطور زیر به قسمتی از آنها اشاره خواهد شد. ۱- بروز پدیده ال نینو در جای خود باید توسط کارشناسان ذی ربط مورد مداقه و بررسی قرار گرفته و با یک رویکرد علمی، جوانب آن سنجیده شده و به عنوان یک هشدار به مردم اطلاع رسانی شود. حتی این پدیده خاص می تواند برای جوامع بشری به عنوان یک تهدید و البته یک فرصت نیز قلمداد شده و به دستیابی انسان به آمادگی حداکثری کمک شایانی کند. ۲- اگر به پدیده ال نینو به عنوان یک مخاطره بحران ساز بنگریم، چند مفهوم بسیار مهم و اساسی نمایان شده و مورد توجه متخصصان حوزه مدیریت بحران قرار می گیرد. همانگونه که می دانیم مدیریت بحران مجموعه ای از مفاهیم نظری و تدابیر عملی در ابعاد سیاستگذاری، برنامه ریزی، سازماندهی، هماهنگی و کنترل جهت مقابله با بلایا در مراحل قبل، هنگام و پس از وقوع حوادث می باشد که مهترین هدف آن، کسب اطمینان از آنست که بحران ها کمترین اثرات و نتایج زیانبار جانی، مالی و زیست محیطی را به بار آورند. ۳- یکی از مفاهیم فوق العاده مهم و تخصصی در مراحل ابتدایی مدیریت بحران، مدیریت خطرپذیری است که خود از دو جز تحلیل مخاطرات و تحلیل لطمه پذیری تشکیل شده است. مخاطرات در حقیقت عوامل تهدید کننده یک جامعه یا سازمان محسوب می شوند. برای مثال یک اگر به ال نینو به تنهایی نگاه شود، یک پدیده آب و هوایی است در صورتیکه می تواند با بوجودآوردن تغییرات شدید اقلیمی در مناطق مختلف جهان، یک عامل خطرآفرین محسوب شود. همین طور برای تحلیل لطمه پذیری دو جز قابلیت لطمه (مجاورت با یک گسل) و تاب آوری (مقاومت ساختمان ها در مقابل زلزله) مورد بررسی قرار می گیرد. ۴- یکی از با اهمیت ترین اهداف مدیریت بحران، پیشگیری و کاهش اثرات مخرب بلایا است که شاید دلیل اصلی نگارش این مطلب باشد. پیشگیری به عنوان یک هدف بزرگ حاصل تشریک مساعی مردم و مسئولان است که می تواند موجبات کاهش حداکثری آثار بلایا را در پیش داشته باشد. پیشگیری اینطور تعریف می شود: مجموعه عملیاتی که با هدف کاهش پایدار خطر در برخورد با مخاطرات و یا بمنظور کاهش احتمال وقوع خطر و عوارض ناشی از آن صورت می گیرد. اقدامات پیشگیرانه از یک منظر به دو دسته اقدامات ایستا و اقدامات پویا تقسیم می شود. اقدامات ایستا شامل تدوین، اجرا، توسعه و بکارگیری مقررات و قوانین در ساخت و ساز بناها، کاربری صحیح اراضی، منطقه بندی و استفاده از مهارتهای مورد استفاده در برنامه ریزی شهری است که که لطمه پذیری را کم می کنند. اقدامات ایستا در کشورهای توسعه یافته و درحال توسعه با هم متفاوتند. این امر ناشی از تفاوت در وضعیت اجتماعی و اقتصادی آنهاست. کشورهای توسعه یافته در انجام برنامه ریزی کاهش اثرات بلایا پیشتاز بوده و برمبنای مطالعات انجام شده در قالب سیستم های اجتماعی و اقتصادی حاکم بر جامعه خود، به فاکتورهای مناسب دست یافته اند. اما کشورهای درحال توسعه بدون انجام تحلیل وضع موجود، اهتمام در به کارگیری روش ها و مهارتهای مورد استفاده در کشورهای توسعه یافته داشته اند. از ین جهت، اقدامات ایستا در این کشورها عملاً تأثیر کمی بر کاهش اثرات مخرب بلایا داشته است. اقدامات پویا، اقداماتی همچون آموزش همگانی، تدوین برنامه هایی برای بهبود کیفیت منازل مسکونی، انتقال صنایع از نقاط لطمه پذیر و استقرار آنها در محلهای امن، تنوع بخشیدن به کارهای اقتصادی برای ایجاد پتانسیل جایگزین و… را شامل می شوند. البته اقدامات پویا مستقل از اقدامات ایستا نیز می تواند به اجرا گذاشته شود. این در حالیست که اقدامات ایستا بدون انجام اقدامات پویا، قابل اجرا نیست. تعدادی از اقدامات پویا لازم است در قالب برنامه ریزی های فرهنگی و اجتماعی به جامعه ارائه شوند. ۵- یکی از مراحل مهم چرخه مدیریت بحران، مرحله آمادگی شمرده می شود که خود شامل مراحلی از قبیل برنامه ریزی، سازماندهی، آموزش، تجهیزات و امکانات، تمرین و مانور، ارزیابی و بازبینی است. در این مرحله اقدامات لازم برای مواجهه با بلایای قریب الوقوع در یک جامعه صورت می گیرد. با اهمیت ترین اقدامی که در این مرحله به انجام می رسد برنامه ریزی است. برنامه ریزی نحوه پاسخگویی به بلایا یعنی چگونگی اقدامات لازم به هنگام وقوع یک بلا یا یک موقعیت اضطراری و مجموعه کارهایی که لازم است انجام گیرد را مشخص می کند. نکته قابل توجه این است که کارهای این مرحله به حفظ جان انسان ها و به حداقل رساندن لطمه های وارده کمک خواهدنمود. ۶- باتوجه به نکاتی که گفته شد، یکی از دلیلهای مهم تلفات و صدمات پایین در کشورهای توسعه یافته، توجه به مراحل پیشگیری و آمادگی در برخورد با بحران هاست که کشور ما در رسیدن به نقطه مطلوب، فاصله بسیاری دارد و به رغم کوشش های انجام شده در بخش نظری مدیریت بحران، در حوزه عمل برای دستیابی به اهداف راهبردی نیازمند نگاه ویژه و مسئولانه آحاد مردم و البته مسئولان و متولیان امور هستیم. ۷- نیاز به هماهنگی و تمرین ستادی دستگاه های مرتبط و درگیر در مدیریت بحران خصوصاً در مرحله پاسخ به عنوان یک اصل مهم و اساسی شمرده می شود که علاوه بر برنامه های مشخص و عادی، می بایست با سرعت و دقت بیشتر و با نظارت مدیران بحران استانها تا پیش از فرارسیدن فصل سرما در دستور کار قرار گیرد. چونکه در حوادث مختلف عدم هماهنگی عملیاتی به کرات مشاهده شده و سبب بروز مشکلات فراوانی شده که تعدادی از آنها غیر قابل جبران بوده اند. مانورهای توجیهی، دورمیزی، محدود، عملکردی و تمام عیار، تمرین های ذهنی و عملیاتی، تدوین و بازخوانی مجدد وظایف اعضای کارگروه مدیریت بحران در برخورد با تبعات پدیده ال نینو علاوه بر ایجاد آمادگی، تعامل و همدلی در کارگروه های تخصصی مدیریت بحران می تواند به عنوان یک سیاست مهم کاری، سرلوحه انجام فعالیت ها قرار گیرد. همین طور نشست های مشترک کارگروه های تخصصی و مانورهای آموزشی با هدف تبیین مجدد وظایف اعضا باتوجه به نیازسنجی جدید می تواند بر اثرگذاری عملیات پاسخگویی و عدم تداخل وظایف ذاتی کمک شایانی نماید. ۸- شناسایی نقاط ضعف و قوت دستگاه های درگیر در حوادث توسط بازرسان و ناظران درون و برون دستگاهی به عنوان گامی سرنوشت ساز به شمار می آید. اگر این نظارت و بررسی به دور از حاشیه و سوگیری باشد، می تواند موجب ارتقای توان امدادی و پاسخگویی اضطراری دستگاهها و پرکردن خلاء موجود در ارائه خدمات به لطمه دیدگان احتمالی شود. ارزیابی و بررسی حضور اعضای کارگروه بحران در حوادث گذشته، بهره گیری از توان مشاوران مدیریت بحران، تلاش در راستای رفع نقصها و کاستی های موجود نیز می تواند به سربلندی کشور در مقابل پدیده ال نینو و تبعات احتمالی آن به شدت کمک نماید. ۹- یکی از با اهمیت ترین کارها که از مراحل آمادگی و پیشگیری شروع و شاید بتوان اظهار داشت که پایانی ندارد، آموزش همگانی است. مشارکت مردم در تعیین سرنوشت خود، به عنوان یک اصل فناناپذیر شناخته شده و در طول تاریخ بارها برکات آنرا مشاهده کرده ایم. استفاده از ظرفیت رسانه ها و پایگاه های اجتماعی و حتی شیوه های سنتی می تواند به مدد آموزش همگانی، سبب کاهش آثار منفی پدیده ال نینو شود. البته می بایست برنامه ریزی سریع برای این امر مهم صورت پذیرد. نقش سازنده و حیاتی سازمان های مردم نهاد، مدارس و دانشگاه ها در انتقال مفاهیم مرتبط نیز نباید فراموش شود. ۱۰- در امتداد ایجاد آمادگی در مقابل مشکلات احتمالی این پدیده اقلیمی، موارد مختلفی وجود دارد که از آن جمله می توان به ایجاد شناخت و آمادگی عملیاتی در نیروهای امدادی در برخورد با این پدیده خاص، استفاده مطلوب از سیستم مدیریت جغرافیای شهری(GIS)، برنامه ریزی جهت استفاده از توان بخش خصوصی و مشارکت در مراحل چهارگانه مدیریت بحران، ذخیره سازی اقلام زیستی و معیشتی مانند خوراک، پوشاک، دارو و غذا و سایر اقلام ضروری در انبارهای گوناگون و مختلف، ذخیره سازی سوخت برای ژنراتورها، موتورهای برق، ماشین آلات امدادی و …، پیش بینی وسایل گرما زا با سوختهای متفاوت، بررسی و رفع کمبودهای مراکز و پایگاه های امدادی دستگاه های درگیر از قبیل اورژانس، هلال احمر و راهداری، بازرسی شرکت های گاز، برق، مخابرات، آب و فاضلاب شهری و روستایی و سایر دستگاه های ذی ربط از تأسیسات و زیرساخت های موجود بمنظور رفع نقصها و جلوگیری از اختلال در ارائه خدمات رسانی، ایجاد مسیرهای جایگزین و شناسایی معبرهای مورد نیاز در مواقع لزوم برای امداد رسانی و موارد دیگر اشاره نمود. مواردی که در این مجال ذکر شد، با بهره گیری از تجربه های انسان های فرهیخته ایست که در کوران حوادث گوناگون بین المللی، ملی و منطقه ای به دست آمده اند. اگر بپذیریم که «گذشته، چراغ راه آینده است»، باید از تجربه های گرانب های بحران های گذشته، درسهای فراوانی فراگرفت و در عمل آنها را پیاده کرد. در این بین از نقش مؤثر فرهنگ سازی نیز نباید غافل بود که تفاوت کشورهای توسعه یافته با سایر کشورهای درحال توسعه و حتی توسعه نیافته در نوع نگرشی است که به حوادث داشته و دارند و رمز موفقیت در کاهش آثار مخرب بلایا نیز به همین مقوله بر می گردد.
این مطلب را می پسندید؟
(1)
(0)
تازه ترین مطالب مرتبط
نظرات بینندگان در مورد این مطلب